高等数学第四章---不定积分(§4.3分部积分法4.4有理真分式函数的不定积分)
§4.3 分部积分法
在学习了换元积分法之后,我们继续介绍另一种强大的积分技巧——分部积分法,以及如何处理有理函数的不定积分。
一、分部积分公式
分部积分法源于两个函数乘积的求导法则。回顾一下:
( u ( x ) v ( x ) ) ′ = u ′ ( x ) v ( x ) + u ( x ) v ′ ( x ) (u(x)v(x))' = u'(x)v(x) + u(x)v'(x) (u(x)v(x))′=u′(x)v(x)+u(x)v′(x)
对等式两边同时求不定积分:
∫ ( u ( x ) v ( x ) ) ′ d x = ∫ ( u ′ ( x ) v ( x ) + u ( x ) v ′ ( x ) ) d x \int (u(x)v(x))' \, dx = \int (u'(x)v(x) + u(x)v'(x)) \, dx ∫(u(x)v(x))′dx=∫(u′(x)v(x)+u(x)v′(x))dx
根据不定积分的定义和性质,左边等于 u ( x ) v ( x ) + C 0 u(x)v(x) + C_0 u(x)v(x)+C0(常数 C 0 C_0 C0 通常在最终结果中统一表示为 C C C),右边等于 ∫ u ′ ( x ) v ( x ) d x + ∫ u ( x ) v ′ ( x ) d x \int u'(x)v(x) \, dx + \int u(x)v'(x) \, dx ∫u′(x)v(x)dx+∫u(x)v′(x)dx。整理可得:
u ( x ) v ( x ) = ∫ u ′ ( x ) v ( x ) d x + ∫ u ( x ) v ′ ( x ) d x u(x)v(x) = \int u'(x)v(x) \, dx + \int u(x)v'(x) \, dx u(x)v(x)=∫u′(x)v(x)dx+∫u(x)v′(x)dx
移项得到分部积分公式:
∫ u ( x ) v ′ ( x ) d x = u ( x ) v ( x ) − ∫ v ( x ) u ′ ( x ) d x \boxed{\int u(x) v'(x) \, dx = u(x)v(x) - \int v(x) u'(x) \, dx} ∫u(x)v′(x)dx=u(x)v(x)−∫v(x)u′(x)dx
或者更简洁地写作(使用微分形式 d u = u ′ ( x ) d x du = u'(x)dx du=u′(x)dx 和 d v = v ′ ( x ) d x dv = v'(x)dx dv=v′(x)dx):
∫ u d v = u v − ∫ v d u \boxed{\int u \, dv = uv - \int v \, du} ∫udv=uv−∫vdu
公式解释: 分部积分法主要用于计算两个函数乘积形式的不定积分 ∫ f ( x ) g ( x ) d x \int f(x)g(x) \, dx ∫f(x)g(x)dx。关键在于将被积函数拆分成 u
和 dv
(或 u(x)
和 v'(x)dx
) 两部分。选择合适的 u
和 dv
是成功应用该方法的关键。u
通常选择求导后会变简单的函数,dv
选择容易积分的函数部分。例如,计算 ∫ x e x d x \int x e^x \, dx ∫xexdx,我们可以选择 u = x , d v = e x d x u=x, dv=e^x dx u=x,dv=exdx,或者 u = e x , d v = x d x u=e^x, dv=x dx u=ex,dv=xdx。如何选择更有效呢?下面介绍一些技巧。
二、分部积分公式应用技巧
选择 u
和 dv
的一般原则:
- v = ∫ d v v = \int dv v=∫dv 要容易计算。
- ∫ v d u \int v \, du ∫vdu 要比原积分 ∫ u d v \int u \, dv ∫udv 更容易计算。
根据被积函数的类型,有以下常见的选择策略(有时会用到助记词 LIATE: Logarithmic, Inverse trig, Algebraic, Trigonometric, Exponential,排在前面的优先选作 u
):
1. “降幂法” (处理多项式 × 指数/三角函数)
当被积函数形如 x n e a x x^n e^{ax} xneax, x n sin ( a x ) x^n \sin(ax) xnsin(ax), 或 x n cos ( a x ) x^n \cos(ax) xncos(ax) 时,通常选择 u = x n u = x^n u=xn,剩下的部分作为 d v dv dv。这样每次分部积分后, x x x 的幂次会降低。
例 1 计算下列不定积分
(1) ∫ x e x d x \int x e^x \, dx ∫xexdx
(2) ∫ x cos x d x \int x \cos x \, dx ∫xcosxdx
(3) ∫ x 2 sin x d x \int x^2 \sin x \, dx ∫x2sinxdx
解:
(1) 令 u = x u = x u=x, d v = e x d x dv = e^x dx dv=exdx。则 d u = d x du = dx du=dx, v = ∫ e x d x = e x v = \int e^x dx = e^x v=∫exdx=ex。
∫ x e x d x = ∫ u d v = u v − ∫ v d u = x e x − ∫ e x d x = x e x − e x + C \begin{aligned} \int x e^x \, dx &= \int u \, dv \\ &= uv - \int v \, du \\ &= x e^x - \int e^x \, dx \\ &= x e^x - e^x + C \end{aligned} ∫xexdx=∫udv=uv−∫vdu=xex−∫exdx=xex−ex+C
(2) 令 u = x u = x u=x, d v = cos x d x dv = \cos x dx dv=cosxdx。则 d u = d x du = dx du=dx, v = ∫ cos x d x = sin x v = \int \cos x dx = \sin x v=∫cosxdx=sinx。
∫ x cos x d x = ∫ u d v = u v − ∫ v d u = x sin x − ∫ sin x d x = x sin x − ( − cos x ) + C = x sin x + cos x + C \begin{aligned} \int x \cos x \, dx &= \int u \, dv \\ &= uv - \int v \, du \\ &= x \sin x - \int \sin x \, dx \\ &= x \sin x - (-\cos x) + C \\ &= x \sin x + \cos x + C \end{aligned} ∫xcosxdx=∫udv=uv−∫vdu=xsinx−∫sinxdx=xsinx−(−cosx)+C=xsinx+cosx+C
(3) 需要两次分部积分。
第一次:令 u = x 2 u = x^2 u=x2, d v = sin x d x dv = \sin x dx dv=sinxdx。则 d u = 2 x d x du = 2x dx du=2xdx, v = ∫ sin x d x = − cos x v = \int \sin x dx = -\cos x v=∫sinxdx=−cosx。
∫ x 2 sin x d x = x 2 ( − cos x ) − ∫ ( − cos x ) ( 2 x d x ) = − x 2 cos x + 2 ∫ x cos x d x \begin{aligned} \int x^2 \sin x \, dx &= x^2 (-\cos x) - \int (-\cos x) (2x \, dx) \\ &= -x^2 \cos x + 2 \int x \cos x \, dx \end{aligned} ∫x2sinxdx=x2(−cosx)−∫(−cosx)(2xdx)=−x2cosx+2∫xcosxdx
第二次 (对 ∫ x cos x d x \int x \cos x \, dx ∫xcosxdx,使用例 1(2) 的中间步骤或重新计算):令 u 1 = x u_1 = x u1=x, d v 1 = cos x d x dv_1 = \cos x dx dv1=cosxdx。则 d u 1 = d x du_1 = dx du1=dx, v 1 = sin x v_1 = \sin x v1=sinx。
∫ x cos x d x = x sin x − ∫ sin x d x = x sin x + cos x \int x \cos x \, dx = x \sin x - \int \sin x \, dx = x \sin x + \cos x ∫xcosxdx=xsinx−∫sinxdx=xsinx+cosx
代回原式:
∫ x 2 sin x d x = − x 2 cos x + 2 ( x sin x + cos x ) + C = − x 2 cos x + 2 x sin x + 2 cos x + C \begin{aligned} \int x^2 \sin x \, dx &= -x^2 \cos x + 2 (x \sin x + \cos x) + C \\ &= -x^2 \cos x + 2x \sin x + 2 \cos x + C \end{aligned} ∫x2sinxdx=−x2cosx+2(xsinx+cosx)+C=−x2cosx+2xsinx+2cosx+C
注:
- 应用分部积分公式时,中间步骤计算 ∫ v d u \int v \, du ∫vdu 时不需要加积分常数 C C C,只需在最终结果加上一个 C C C。
- 分部积分法可能需要连续使用多次,如例 1(3)。每次应用后,新的积分应比原来的积分更简单或类型相同(为循环法做准备)。
- 牢记选择 u u u 后,剩下的 连同 d x dx dx 一起构成 d v = v ′ ( x ) d x dv = v'(x) dx dv=v′(x)dx,需要积分得到 v ( x ) v(x) v(x)。
- 公式右侧是 u v uv uv 减去 ∫ v d u \int v du ∫vdu。
2. “升幂法” (处理多项式 × 对数/反三角函数)
当被积函数形如 x n ln x x^n \ln x xnlnx, x n arcsin x x^n \arcsin x xnarcsinx, x n arccos x x^n \arccos x xnarccosx, x n arctan x x^n \arctan x xnarctanx, 或 x n arccot x x^n \operatorname{arccot} x xnarccotx 时,通常选择 对数函数或反三角函数作为 u u u,剩下的 x n d x x^n dx xndx 作为 d v dv dv。因为对数和反三角函数的导数是代数式,通常能简化积分。
例 2 计算下列不定积分
(1) ∫ ln x d x \int \ln x \, dx ∫lnxdx
(2) ∫ x 2 ln x d x \int x^2 \ln x \, dx ∫x2lnxdx
(3) ∫ x arctan x d x \int x \arctan x \, dx ∫xarctanxdx
(4) ∫ arccos x d x \int \arccos x \, dx ∫arccosxdx
解:
(1) 令 u = ln x u = \ln x u=lnx, d v = 1 ⋅ d x dv = 1 \cdot dx dv=1⋅dx。则 d u = 1 x d x du = \frac{1}{x} dx du=x1dx, v = x v = x v=x。
∫ ln x d x = ( ln x ) ( x ) − ∫ x ( 1 x d x ) = x ln x − ∫ 1 d x = x ln x − x + C \begin{aligned} \int \ln x \, dx &= (\ln x)(x) - \int x \left(\frac{1}{x} dx\right) \\ &= x \ln x - \int 1 \, dx \\ &= x \ln x - x + C \end{aligned} ∫lnxdx=(lnx)(x)−∫x(x1dx)=xlnx−∫1dx=xlnx−x+C
(2) 令 u = ln x u = \ln x u=lnx, d v = x 2 d x dv = x^2 dx dv=x2dx。则 d u = 1 x d x du = \frac{1}{x} dx du=x1dx, v = ∫ x 2 d x = x 3 3 v = \int x^2 dx = \frac{x^3}{3} v=∫x2dx=3x3。
∫ x 2 ln x d x = ( ln x ) ( x 3 3 ) − ∫ x 3 3 ( 1 x d x ) = x 3 3 ln x − 1 3 ∫ x 2 d x = x 3 3 ln x − 1 3 ( x 3 3 ) + C = x 3 3 ln x − x 3 9 + C \begin{aligned} \int x^2 \ln x \, dx &= (\ln x)\left(\frac{x^3}{3}\right) - \int \frac{x^3}{3} \left(\frac{1}{x} dx\right) \\ &= \frac{x^3}{3} \ln x - \frac{1}{3} \int x^2 \, dx \\ &= \frac{x^3}{3} \ln x - \frac{1}{3} \left(\frac{x^3}{3}\right) + C \\ &= \frac{x^3}{3} \ln x - \frac{x^3}{9} + C \end{aligned} ∫x2lnxdx=(lnx)(3x3)−∫3x3(x1dx)=3x3lnx−31∫x2dx=3x3lnx−31(3x3)+C=3x3lnx−9x3+C
(3) 令 u = arctan x u = \arctan x u=arctanx, d v = x d x dv = x dx dv=xdx。则 d u = 1 1 + x 2 d x du = \frac{1}{1+x^2} dx du=1+x21dx, v = x 2 2 v = \frac{x^2}{2} v=2x2。
∫ x arctan x d x = ( arctan x ) ( x 2 2 ) − ∫ x 2 2 ( 1 1 + x 2 d x ) = x 2 2 arctan x − 1 2 ∫ x 2 1 + x 2 d x \begin{aligned} \int x \arctan x \, dx &= (\arctan x)\left(\frac{x^2}{2}\right) - \int \frac{x^2}{2} \left(\frac{1}{1+x^2} dx\right) \\ &= \frac{x^2}{2} \arctan x - \frac{1}{2} \int \frac{x^2}{1+x^2} \, dx \end{aligned} ∫xarctanxdx=(arctanx)(2x2)−∫2x2(1+x21dx)=2x2arctanx−21∫1+x2x2dx
对 ∫ x 2 1 + x 2 d x \int \frac{x^2}{1+x^2} \, dx ∫1+x2x2dx 进行处理:
∫ x 2 1 + x 2 d x = ∫ ( x 2 + 1 ) − 1 1 + x 2 d x = ∫ ( 1 − 1 1 + x 2 ) d x = x − arctan x \int \frac{x^2}{1+x^2} \, dx = \int \frac{(x^2+1) - 1}{1+x^2} \, dx = \int \left(1 - \frac{1}{1+x^2}\right) \, dx = x - \arctan x ∫1+x2x2dx=∫1+x2(x2+1)−1dx=∫(1−1+x21)dx=x−arctanx
代回原式:
∫ x arctan x d x = x 2 2 arctan x − 1 2 ( x − arctan x ) + C = x 2 2 arctan x − 1 2 x + 1 2 arctan x + C = x 2 + 1 2 arctan x − x 2 + C \begin{aligned} \int x \arctan x \, dx &= \frac{x^2}{2} \arctan x - \frac{1}{2} (x - \arctan x) + C \\ &= \frac{x^2}{2} \arctan x - \frac{1}{2} x + \frac{1}{2} \arctan x + C \\ &= \frac{x^2+1}{2} \arctan x - \frac{x}{2} + C \end{aligned} ∫xarctanxdx=2x2arctanx−21(x−arctanx)+C=2x2arctanx−21x+21arctanx+C=2x2+1arctanx−2x+C
(4) 令 u = arccos x u = \arccos x u=arccosx, d v = 1 ⋅ d x dv = 1 \cdot dx dv=1⋅dx。则 d u = − 1 1 − x 2 d x du = -\frac{1}{\sqrt{1-x^2}} dx du=−1−x21dx, v = x v = x v=x。
∫ arccos x d x = ( arccos x ) ( x ) − ∫ x ( − 1 1 − x 2 d x ) = x arccos x + ∫ x 1 − x 2 d x \begin{aligned} \int \arccos x \, dx &= (\arccos x)(x) - \int x \left(-\frac{1}{\sqrt{1-x^2}} dx\right) \\ &= x \arccos x + \int \frac{x}{\sqrt{1-x^2}} \, dx \end{aligned} ∫arccosxdx=(arccosx)(x)−∫x(−1−x21dx)=xarccosx+∫1−x2xdx
对 ∫ x 1 − x 2 d x \int \frac{x}{\sqrt{1-x^2}} \, dx ∫1−x2xdx 使用凑微分法:令 w = 1 − x 2 w = 1-x^2 w=1−x2, d w = − 2 x d x dw = -2x dx dw=−2xdx, x d x = − 1 2 d w x dx = -\frac{1}{2} dw xdx=−21dw。
∫ x 1 − x 2 d x = ∫ 1 w ( − 1 2 d w ) = − 1 2 ∫ w − 1 / 2 d w = − 1 2 w 1 / 2 1 / 2 + C 1 = − w + C 1 = − 1 − x 2 + C 1 \int \frac{x}{\sqrt{1-x^2}} \, dx = \int \frac{1}{\sqrt{w}} \left(-\frac{1}{2} dw\right) = -\frac{1}{2} \int w^{-1/2} \, dw = -\frac{1}{2} \frac{w^{1/2}}{1/2} + C_1 = -\sqrt{w} + C_1 = -\sqrt{1-x^2} + C_1 ∫1−x2xdx=∫w1(−21dw)=−21∫w−1/2dw=−211/2w1/2+C1=−w+C1=−1−x2+C1
代回原式(常数合并为 C):
∫ arccos x d x = x arccos x − 1 − x 2 + C \int \arccos x \, dx = x \arccos x - \sqrt{1-x^2} + C ∫arccosxdx=xarccosx−1−x2+C
3. “循环法” (处理指数 × 三角函数)
当被积函数形如 e a x sin ( b x ) e^{ax} \sin(bx) eaxsin(bx) 或 e a x cos ( b x ) e^{ax} \cos(bx) eaxcos(bx) 时,无论选择指数函数还是三角函数作为 u
,通常进行两次分部积分后,会得到一个含有原始积分的方程,解此方程即可得到结果。
例 3 计算 I = ∫ e x cos x d x I = \int e^x \cos x \, dx I=∫excosxdx
解:
第一次分部积分:令 u = e x u = e^x u=ex, d v = cos x d x dv = \cos x dx dv=cosxdx。则 d u = e x d x du = e^x dx du=exdx, v = sin x v = \sin x v=sinx。
I = ∫ e x cos x d x = e x sin x − ∫ ( sin x ) ( e x d x ) = e x sin x − ∫ e x sin x d x I = \int e^x \cos x \, dx = e^x \sin x - \int (\sin x) (e^x dx) = e^x \sin x - \int e^x \sin x \, dx I=∫excosxdx=exsinx−∫(sinx)(exdx)=exsinx−∫exsinxdx
第二次分部积分 (对 ∫ e x sin x d x \int e^x \sin x \, dx ∫exsinxdx):令 u 1 = e x u_1 = e^x u1=ex, d v 1 = sin x d x dv_1 = \sin x dx dv1=sinxdx。则 d u 1 = e x d x du_1 = e^x dx du1=exdx, v 1 = − cos x v_1 = -\cos x v1=−cosx。
∫ e x sin x d x = e x ( − cos x ) − ∫ ( − cos x ) ( e x d x ) = − e x cos x + ∫ e x cos x d x = − e x cos x + I \int e^x \sin x \, dx = e^x (-\cos x) - \int (-\cos x) (e^x dx) = -e^x \cos x + \int e^x \cos x \, dx = -e^x \cos x + I ∫exsinxdx=ex(−cosx)−∫(−cosx)(exdx)=−excosx+∫excosxdx=−excosx+I
将第二次积分的结果代回第一次的等式:
I = e x sin x − ( − e x cos x + I ) I = e^x \sin x - (-e^x \cos x + I) I=exsinx−(−excosx+I)
I = e x sin x + e x cos x − I I = e^x \sin x + e^x \cos x - I I=exsinx+excosx−I
移项合并 I I I:
2 I = e x ( sin x + cos x ) 2I = e^x (\sin x + \cos x) 2I=ex(sinx+cosx)
解得:
I = ∫ e x cos x d x = 1 2 e x ( sin x + cos x ) + C I = \int e^x \cos x \, dx = \frac{1}{2} e^x (\sin x + \cos x) + C I=∫excosxdx=21ex(sinx+cosx)+C
(注意:在解出 I I I 后加上积分常数 C C C)
例 4 求 I n = ∫ x n e x d x I_n = \int x^n e^x \, dx In=∫xnexdx 的递推公式,并计算 I 3 I_3 I3。
解:
对 I n I_n In 使用分部积分法(降幂法):令 u = x n u = x^n u=xn, d v = e x d x dv = e^x dx dv=exdx。则 d u = n x n − 1 d x du = n x^{n-1} dx du=nxn−1dx, v = e x v = e^x v=ex。
I n = ∫ x n e x d x = x n e x − ∫ e x ( n x n − 1 d x ) = x n e x − n ∫ x n − 1 e x d x I_n = \int x^n e^x \, dx = x^n e^x - \int e^x (n x^{n-1} dx) = x^n e^x - n \int x^{n-1} e^x \, dx In=∫xnexdx=xnex−∫ex(nxn−1dx)=xnex−n∫xn−1exdx
所以,递推公式为:
I n = x n e x − n I n − 1 \boxed{I_n = x^n e^x - n I_{n-1}} In=xnex−nIn−1
现在计算 I 3 I_3 I3 ( n = 3 n=3 n=3):
I 3 = x 3 e x − 3 I 2 I_3 = x^3 e^x - 3 I_2 I3=x3ex−3I2
应用递推公式计算 I 2 I_2 I2:
I 2 = x 2 e x − 2 I 1 I_2 = x^2 e^x - 2 I_1 I2=x2ex−2I1
应用递推公式计算 I 1 I_1 I1:
I 1 = x 1 e x − 1 I 0 I_1 = x^1 e^x - 1 I_0 I1=x1ex−1I0
计算 I 0 I_0 I0:
I 0 = ∫ x 0 e x d x = ∫ e x d x = e x I_0 = \int x^0 e^x \, dx = \int e^x \, dx = e^x I0=∫x0exdx=∫exdx=ex
(在最后一步加 C,或者递推过程中视为 e x e^x ex)
将 I 0 , I 1 , I 2 I_0, I_1, I_2 I0,I1,I2 逐级代回:
I 1 = x e x − e x I_1 = x e^x - e^x I1=xex−ex
I 2 = x 2 e x − 2 ( x e x − e x ) = x 2 e x − 2 x e x + 2 e x I_2 = x^2 e^x - 2(x e^x - e^x) = x^2 e^x - 2x e^x + 2e^x I2=x2ex−2(xex−ex)=x2ex−2xex+2ex
I 3 = x 3 e x − 3 ( x 2 e x − 2 x e x + 2 e x ) = x 3 e x − 3 x 2 e x + 6 x e x − 6 e x I_3 = x^3 e^x - 3(x^2 e^x - 2x e^x + 2e^x) = x^3 e^x - 3x^2 e^x + 6x e^x - 6e^x I3=x3ex−3(x2ex−2xex+2ex)=x3ex−3x2ex+6xex−6ex
最终结果加上积分常数 C C C:
I 3 = ( x 3 − 3 x 2 + 6 x − 6 ) e x + C I_3 = (x^3 - 3x^2 + 6x - 6)e^x + C I3=(x3−3x2+6x−6)ex+C
§4.4 有理函数的不定积分
一、有理函数及其分类
1. 有理函数的定义
形如 P ( x ) Q ( x ) \frac{P(x)}{Q(x)} Q(x)P(x) 的函数称为有理函数(或有理分式),其中 P ( x ) P(x) P(x) 和 Q ( x ) Q(x) Q(x) 都是关于 x x x 的多项式。
- 例如: 2 x + 1 x 2 + x − 1 \frac{2x+1}{x^2+x-1} x2+x−12x+1, 2 x 2 − 3 x 2 − 2 x + 5 \frac{2x^2-3}{x^2-2x+5} x2−2x+52x2−3, x 3 + 1 x 2 − x − 1 \frac{x^3+1}{x^2-x-1} x2−x−1x3+1。
2. 真分式与假分式
- 如果分子 P ( x ) P(x) P(x) 的最高次数小于分母 Q ( x ) Q(x) Q(x) 的最高次数,则称 P ( x ) Q ( x ) \frac{P(x)}{Q(x)} Q(x)P(x) 为有理真分式。例如: 2 x + 1 x 2 + x − 1 \frac{2x+1}{x^2+x-1} x2+x−12x+1。
- 如果分子 P ( x ) P(x) P(x) 的最高次数大于或等于分母 Q ( x ) Q(x) Q(x) 的最高次数,则称 P ( x ) Q ( x ) \frac{P(x)}{Q(x)} Q(x)P(x) 为有理假分式。例如: 2 x 2 − 3 x 2 − 2 x + 5 \frac{2x^2-3}{x^2-2x+5} x2−2x+52x2−3 (次数相同), x 3 + 1 x 2 − x − 1 \frac{x^3+1}{x^2-x-1} x2−x−1x3+1 (分子次数更高)。
3. 假分式化为多项式与真分式之和
任何有理假分式都可以通过多项式长除法化为一个多项式与一个有理真分式之和的形式。
- 例如:
- 2 x 2 − 3 x 2 − 2 x + 5 = 2 ( x 2 − 2 x + 5 ) + 4 x − 10 − 3 x 2 − 2 x + 5 = 2 + 4 x − 13 x 2 − 2 x + 5 \frac{2x^2-3}{x^2-2x+5} = \frac{2(x^2-2x+5) + 4x - 10 - 3}{x^2-2x+5} = 2 + \frac{4x-13}{x^2-2x+5} x2−2x+52x2−3=x2−2x+52(x2−2x+5)+4x−10−3=2+x2−2x+54x−13
- x 3 + 1 x 2 − x − 1 \frac{x^3+1}{x^2-x-1} x2−x−1x3+1 进行长除法:
所以, x 3 + 1 x 2 − x − 1 = ( x + 1 ) + 2 x + 2 x 2 − x − 1 \frac{x^3+1}{x^2-x-1} = (x+1) + \frac{2x+2}{x^2-x-1} x2−x−1x3+1=(x+1)+x2−x−12x+2x + 1x^2-x-1 | x^3 + 0x^2 + 0x + 1-(x^3 - x^2 - x)-----------------x^2 + x + 1-(x^2 - x - 1)-------------2x + 2
由于多项式的积分很简单(使用 ∫ x n d x = x n + 1 n + 1 + C \int x^n dx = \frac{x^{n+1}}{n+1} + C ∫xndx=n+1xn+1+C),有理函数的积分问题核心在于有理真分式的积分。
二、有理真分式函数的不定积分
计算有理真分式 ∫ P ( x ) Q ( x ) d x \int \frac{P(x)}{Q(x)} \, dx ∫Q(x)P(x)dx 的一般步骤是部分分式分解法 (Partial Fraction Decomposition)。
步骤 1:因式分解分母 Q ( x ) Q(x) Q(x)
在实数范围内,将分母多项式 Q ( x ) Q(x) Q(x) 分解为一次因式 ( x − a ) (x-a) (x−a) 和二次不可约因式 ( x 2 + p x + q ) (x^2+px+q) (x2+px+q) (其中 p 2 − 4 q < 0 p^2-4q < 0 p2−4q<0) 的乘积形式。可能包含重复的因式(即幂次大于 1)。
Q ( x ) = k ( x − a 1 ) n 1 ⋯ ( x − a r ) n r ( x 2 + p 1 x + q 1 ) m 1 ⋯ ( x 2 + p s x + q s ) m s Q(x) = k (x-a_1)^{n_1} \cdots (x-a_r)^{n_r} (x^2+p_1x+q_1)^{m_1} \cdots (x^2+p_s x+q_s)^{m_s} Q(x)=k(x−a1)n1⋯(x−ar)nr(x2+p1x+q1)m1⋯(x2+psx+qs)ms
步骤 2:将真分式分解为部分分式之和
根据代数学理论,任何有理真分式 P ( x ) Q ( x ) \frac{P(x)}{Q(x)} Q(x)P(x) 都可以唯一地表示为一系列更简单的部分分式之和。分解规则如下:
- 对应于分母中因子 ( x − a ) n (x-a)^n (x−a)n,分解出 n n n 项:
A 1 x − a + A 2 ( x − a ) 2 + ⋯ + A n ( x − a ) n \frac{A_1}{x-a} + \frac{A_2}{(x-a)^2} + \cdots + \frac{A_n}{(x-a)^n} x−aA1+(x−a)2A2+⋯+(x−a)nAn - 对应于分母中因子 ( x 2 + p x + q ) m (x^2+px+q)^m (x2+px+q)m (其中 p 2 − 4 q < 0 p^2-4q < 0 p2−4q<0),分解出 m m m 项:
B 1 x + C 1 x 2 + p x + q + B 2 x + C 2 ( x 2 + p x + q ) 2 + ⋯ + B m x + C m ( x 2 + p x + q ) m \frac{B_1 x + C_1}{x^2+px+q} + \frac{B_2 x + C_2}{(x^2+px+q)^2} + \cdots + \frac{B_m x + C_m}{(x^2+px+q)^m} x2+px+qB1x+C1+(x2+px+q)2B2x+C2+⋯+(x2+px+q)mBmx+Cm
将所有因子对应的部分分式加起来,得到 P ( x ) Q ( x ) \frac{P(x)}{Q(x)} Q(x)P(x) 的完全分解。其中 A i , B j , C j A_i, B_j, C_j Ai,Bj,Cj 是待定常数。
步骤 3:积分
将原积分转化为对各个部分分式进行积分。这通常归结为以下四种基本类型积分的计算:
- ∫ A x − a d x = A ln ∣ x − a ∣ + C \int \frac{A}{x-a} \, dx = A \ln|x-a| + C ∫x−aAdx=Aln∣x−a∣+C
- ∫ A ( x − a ) n d x = A 1 − n ( x − a ) 1 − n + C ( n ≥ 2 ) \int \frac{A}{(x-a)^n} \, dx = \frac{A}{1-n}(x-a)^{1-n} + C \quad (n \ge 2) ∫(x−a)nAdx=1−nA(x−a)1−n+C(n≥2)
- ∫ B x + C x 2 + p x + q d x \int \frac{Bx+C}{x^2+px+q} \, dx ∫x2+px+qBx+Cdx (其中 p 2 − 4 q < 0 p^2-4q < 0 p2−4q<0)
- ∫ B x + C ( x 2 + p x + q ) m d x \int \frac{Bx+C}{(x^2+px+q)^m} \, dx ∫(x2+px+q)mBx+Cdx (其中 p 2 − 4 q < 0 , m ≥ 2 p^2-4q < 0, m \ge 2 p2−4q<0,m≥2)
本讲义主要关注前三种类型的计算。第四种通常需要更复杂的递推公式或特殊技巧。
确定待定常数的方法:
- 比较系数法: 将分解后的部分分式通分相加,使其分母变回 Q ( x ) Q(x) Q(x),然后比较合并后的分子多项式与原分子 P ( x ) P(x) P(x) 的同次幂项系数,建立线性方程组求解 A i , B j , C j A_i, B_j, C_j Ai,Bj,Cj。
- 赋值法(Heaviside cover-up method 的推广): 在等式 P ( x ) ≡ 分解后通分的分子 P(x) \equiv \text{分解后通分的分子} P(x)≡分解后通分的分子 两边代入一些特殊值(通常是使分母中某些因子为零的 x x x 值)来直接求出部分常数。对于重根或二次因子,可能需要结合比较系数法或代入其他方便计算的值。
有理函数积分示例
例 5 计算 ∫ 2 x − 1 x 2 − 5 x + 6 d x \int \frac{2x-1}{x^2-5x+6} \, dx ∫x2−5x+62x−1dx
解:
- 分解分母: Q ( x ) = x 2 − 5 x + 6 = ( x − 2 ) ( x − 3 ) Q(x) = x^2-5x+6 = (x-2)(x-3) Q(x)=x2−5x+6=(x−2)(x−3)。
- 设部分分式:
2 x − 1 ( x − 2 ) ( x − 3 ) = A x − 2 + B x − 3 \frac{2x-1}{(x-2)(x-3)} = \frac{A}{x-2} + \frac{B}{x-3} (x−2)(x−3)2x−1=x−2A+x−3B - 确定常数: 通分得到 2 x − 1 ≡ A ( x − 3 ) + B ( x − 2 ) 2x-1 \equiv A(x-3) + B(x-2) 2x−1≡A(x−3)+B(x−2)。
- 方法一 (比较系数): ( A + B ) x + ( − 3 A − 2 B ) = 2 x − 1 (A+B)x + (-3A-2B) = 2x-1 (A+B)x+(−3A−2B)=2x−1
{ A + B = 2 − 3 A − 2 B = − 1 \begin{cases} A+B = 2 \\ -3A-2B = -1 \end{cases} {A+B=2−3A−2B=−1
解得 A = − 3 , B = 5 A=-3, B=5 A=−3,B=5。 - 方法二 (赋值法):
令 x = 2 x=2 x=2: 2 ∗ ( 2 ) − 1 = A ( 2 − 3 ) + B ( 0 ) ⟹ 3 = − A ⟹ A = − 3 2*(2)-1 = A(2-3) + B(0) \implies 3 = -A \implies A=-3 2∗(2)−1=A(2−3)+B(0)⟹3=−A⟹A=−3。
令 x = 3 x=3 x=3: 2 ∗ ( 3 ) − 1 = A ( 0 ) + B ( 3 − 2 ) ⟹ 5 = B ⟹ B = 5 2*(3)-1 = A(0) + B(3-2) \implies 5 = B \implies B=5 2∗(3)−1=A(0)+B(3−2)⟹5=B⟹B=5。
- 方法一 (比较系数): ( A + B ) x + ( − 3 A − 2 B ) = 2 x − 1 (A+B)x + (-3A-2B) = 2x-1 (A+B)x+(−3A−2B)=2x−1
- 积分:
∫ 2 x − 1 x 2 − 5 x + 6 d x = ∫ ( − 3 x − 2 + 5 x − 3 ) d x = − 3 ∫ 1 x − 2 d x + 5 ∫ 1 x − 3 d x = − 3 ln ∣ x − 2 ∣ + 5 ln ∣ x − 3 ∣ + C \begin{aligned} \int \frac{2x-1}{x^2-5x+6} \, dx &= \int \left( \frac{-3}{x-2} + \frac{5}{x-3} \right) \, dx \\ &= -3 \int \frac{1}{x-2} \, dx + 5 \int \frac{1}{x-3} \, dx \\ &= -3 \ln|x-2| + 5 \ln|x-3| + C \end{aligned} ∫x2−5x+62x−1dx=∫(x−2−3+x−35)dx=−3∫x−21dx+5∫x−31dx=−3ln∣x−2∣+5ln∣x−3∣+C
例 6 计算 ∫ x − 3 ( x − 1 ) ( x 2 − 1 ) d x \int \frac{x-3}{(x-1)(x^2-1)} \, dx ∫(x−1)(x2−1)x−3dx
解:
- 分解分母: Q ( x ) = ( x − 1 ) ( x 2 − 1 ) = ( x − 1 ) ( x − 1 ) ( x + 1 ) = ( x − 1 ) 2 ( x + 1 ) Q(x) = (x-1)(x^2-1) = (x-1)(x-1)(x+1) = (x-1)^2(x+1) Q(x)=(x−1)(x2−1)=(x−1)(x−1)(x+1)=(x−1)2(x+1)。
- 设部分分式: (注意 ( x − 1 ) (x-1) (x−1) 是二次重根)
x − 3 ( x − 1 ) 2 ( x + 1 ) = A x − 1 + B ( x − 1 ) 2 + C x + 1 \frac{x-3}{(x-1)^2(x+1)} = \frac{A}{x-1} + \frac{B}{(x-1)^2} + \frac{C}{x+1} (x−1)2(x+1)x−3=x−1A+(x−1)2B+x+1C - 确定常数: 通分: x − 3 ≡ A ( x − 1 ) ( x + 1 ) + B ( x + 1 ) + C ( x − 1 ) 2 x-3 \equiv A(x-1)(x+1) + B(x+1) + C(x-1)^2 x−3≡A(x−1)(x+1)+B(x+1)+C(x−1)2。
- 赋值法:
令 x = 1 x=1 x=1: 1 − 3 = A ( 0 ) + B ( 1 + 1 ) + C ( 0 ) ⟹ − 2 = 2 B ⟹ B = − 1 1-3 = A(0) + B(1+1) + C(0) \implies -2 = 2B \implies B=-1 1−3=A(0)+B(1+1)+C(0)⟹−2=2B⟹B=−1。
令 x = − 1 x=-1 x=−1: − 1 − 3 = A ( 0 ) + B ( 0 ) + C ( − 1 − 1 ) 2 ⟹ − 4 = 4 C ⟹ C = − 1 -1-3 = A(0) + B(0) + C(-1-1)^2 \implies -4 = 4C \implies C=-1 −1−3=A(0)+B(0)+C(−1−1)2⟹−4=4C⟹C=−1。
为了求 A A A,比较 x 2 x^2 x2 的系数: 0 = A + C ⟹ A = − C = − ( − 1 ) = 1 0 = A + C \implies A = -C = -(-1) = 1 0=A+C⟹A=−C=−(−1)=1。
所以 A = 1 , B = − 1 , C = − 1 A=1, B=-1, C=-1 A=1,B=−1,C=−1。
- 赋值法:
- 积分:
∫ x − 3 ( x − 1 ) 2 ( x + 1 ) d x = ∫ ( 1 x − 1 + − 1 ( x − 1 ) 2 + − 1 x + 1 ) d x = ∫ 1 x − 1 d x − ∫ ( x − 1 ) − 2 d x − ∫ 1 x + 1 d x = ln ∣ x − 1 ∣ − ( x − 1 ) − 1 − 1 − ln ∣ x + 1 ∣ + C = ln ∣ x − 1 ∣ + 1 x − 1 − ln ∣ x + 1 ∣ + C \begin{aligned} \int \frac{x-3}{(x-1)^2(x+1)} \, dx &= \int \left( \frac{1}{x-1} + \frac{-1}{(x-1)^2} + \frac{-1}{x+1} \right) \, dx \\ &= \int \frac{1}{x-1} \, dx - \int (x-1)^{-2} \, dx - \int \frac{1}{x+1} \, dx \\ &= \ln|x-1| - \frac{(x-1)^{-1}}{-1} - \ln|x+1| + C \\ &= \ln|x-1| + \frac{1}{x-1} - \ln|x+1| + C \end{aligned} ∫(x−1)2(x+1)x−3dx=∫(x−11+(x−1)2−1+x+1−1)dx=∫x−11dx−∫(x−1)−2dx−∫x+11dx=ln∣x−1∣−−1(x−1)−1−ln∣x+1∣+C=ln∣x−1∣+x−11−ln∣x+1∣+C
例 7 计算 ∫ x 2 + 2 x − 1 ( x − 1 ) ( x 2 − x + 1 ) d x \int \frac{x^2+2x-1}{(x-1)(x^2-x+1)} \, dx ∫(x−1)(x2−x+1)x2+2x−1dx
解:
- 分解分母: Q ( x ) = ( x − 1 ) ( x 2 − x + 1 ) Q(x) = (x-1)(x^2-x+1) Q(x)=(x−1)(x2−x+1)。对于 x 2 − x + 1 x^2-x+1 x2−x+1, 判别式 Δ = ( − 1 ) 2 − 4 ( 1 ) ( 1 ) = − 3 < 0 \Delta = (-1)^2 - 4(1)(1) = -3 < 0 Δ=(−1)2−4(1)(1)=−3<0,所以 x 2 − x + 1 x^2-x+1 x2−x+1 是不可约二次式。
- 设部分分式:
x 2 + 2 x − 1 ( x − 1 ) ( x 2 − x + 1 ) = A x − 1 + B x + C x 2 − x + 1 \frac{x^2+2x-1}{(x-1)(x^2-x+1)} = \frac{A}{x-1} + \frac{Bx+C}{x^2-x+1} (x−1)(x2−x+1)x2+2x−1=x−1A+x2−x+1Bx+C - 确定常数: 通分: x 2 + 2 x − 1 ≡ A ( x 2 − x + 1 ) + ( B x + C ) ( x − 1 ) x^2+2x-1 \equiv A(x^2-x+1) + (Bx+C)(x-1) x2+2x−1≡A(x2−x+1)+(Bx+C)(x−1)。
- 赋值法与比较系数结合:
令 x = 1 x=1 x=1: 1 2 + 2 ( 1 ) − 1 = A ( 1 2 − 1 + 1 ) + 0 ⟹ 2 = A ⟹ A = 2 1^2+2(1)-1 = A(1^2-1+1) + 0 \implies 2 = A \implies A=2 12+2(1)−1=A(12−1+1)+0⟹2=A⟹A=2。
比较 x 2 x^2 x2 系数: 1 = A + B ⟹ 1 = 2 + B ⟹ B = − 1 1 = A + B \implies 1 = 2 + B \implies B = -1 1=A+B⟹1=2+B⟹B=−1。
比较常数项: − 1 = A ( 1 ) + C ( − 1 ) ⟹ − 1 = A − C ⟹ − 1 = 2 − C ⟹ C = 3 -1 = A(1) + C(-1) \implies -1 = A - C \implies -1 = 2 - C \implies C = 3 −1=A(1)+C(−1)⟹−1=A−C⟹−1=2−C⟹C=3。
所以 x 2 + 2 x − 1 ( x − 1 ) ( x 2 − x + 1 ) = 2 x − 1 + − x + 3 x 2 − x + 1 \frac{x^2+2x-1}{(x-1)(x^2-x+1)} = \frac{2}{x-1} + \frac{-x+3}{x^2-x+1} (x−1)(x2−x+1)x2+2x−1=x−12+x2−x+1−x+3。
- 赋值法与比较系数结合:
- 积分:
∫ x 2 + 2 x − 1 ( x − 1 ) ( x 2 − x + 1 ) d x = ∫ 2 x − 1 d x + ∫ − x + 3 x 2 − x + 1 d x \int \frac{x^2+2x-1}{(x-1)(x^2-x+1)} \, dx = \int \frac{2}{x-1} \, dx + \int \frac{-x+3}{x^2-x+1} \, dx ∫(x−1)(x2−x+1)x2+2x−1dx=∫x−12dx+∫x2−x+1−x+3dx
第一个积分: ∫ 2 x − 1 d x = 2 ln ∣ x − 1 ∣ \int \frac{2}{x-1} \, dx = 2 \ln|x-1| ∫x−12dx=2ln∣x−1∣。
第二个积分 ∫ − x + 3 x 2 − x + 1 d x \int \frac{-x+3}{x^2-x+1} \, dx ∫x2−x+1−x+3dx:
分母的导数是 ( x 2 − x + 1 ) ′ = 2 x − 1 (x^2-x+1)' = 2x-1 (x2−x+1)′=2x−1。将分子凑成 ( 2 x − 1 ) (2x-1) (2x−1) 的倍数加上常数:
− x + 3 = − 1 2 ( 2 x ) + 3 = − 1 2 ( 2 x − 1 ) − 1 2 + 3 = − 1 2 ( 2 x − 1 ) + 5 2 -x+3 = -\frac{1}{2}(2x) + 3 = -\frac{1}{2}(2x-1) - \frac{1}{2} + 3 = -\frac{1}{2}(2x-1) + \frac{5}{2} −x+3=−21(2x)+3=−21(2x−1)−21+3=−21(2x−1)+25。
∫ − x + 3 x 2 − x + 1 d x = ∫ − 1 2 ( 2 x − 1 ) + 5 2 x 2 − x + 1 d x = − 1 2 ∫ 2 x − 1 x 2 − x + 1 d x + 5 2 ∫ 1 x 2 − x + 1 d x = − 1 2 ∫ d ( x 2 − x + 1 ) x 2 − x + 1 + 5 2 ∫ 1 ( x − 1 2 ) 2 + ( 3 2 ) 2 d x \begin{aligned} \int \frac{-x+3}{x^2-x+1} \, dx &= \int \frac{-\frac{1}{2}(2x-1) + \frac{5}{2}}{x^2-x+1} \, dx \\ &= -\frac{1}{2} \int \frac{2x-1}{x^2-x+1} \, dx + \frac{5}{2} \int \frac{1}{x^2-x+1} \, dx \\ &= -\frac{1}{2} \int \frac{d(x^2-x+1)}{x^2-x+1} + \frac{5}{2} \int \frac{1}{(x-\frac{1}{2})^2 + (\frac{\sqrt{3}}{2})^2} \, dx \end{aligned} ∫x2−x+1−x+3dx=∫x2−x+1−21(2x−1)+25dx=−21∫x2−x+12x−1dx+25∫x2−x+11dx=−21∫x2−x+1d(x2−x+1)+25∫(x−21)2+(23)21dx
第一个子积分: − 1 2 ln ∣ x 2 − x + 1 ∣ = − 1 2 ln ( x 2 − x + 1 ) -\frac{1}{2} \ln|x^2-x+1| = -\frac{1}{2} \ln(x^2-x+1) −21ln∣x2−x+1∣=−21ln(x2−x+1)(因为 x 2 − x + 1 > 0 x^2-x+1 > 0 x2−x+1>0)。
第二个子积分(利用 ∫ 1 u 2 + a 2 d u = 1 a arctan u a + C \int\frac{1}{u^2+a^2} du = \frac{1}{a}\arctan\frac{u}{a}+C ∫u2+a21du=a1arctanau+C,令 u = x − 1 2 u = x-\frac{1}{2} u=x−21, a = 3 2 a = \frac{\sqrt{3}}{2} a=23):
5 2 ∫ 1 ( x − 1 2 ) 2 + ( 3 2 ) 2 d ( x − 1 2 ) = 5 2 ⋅ 1 3 / 2 arctan ( x − 1 / 2 3 / 2 ) = 5 3 arctan ( 2 x − 1 3 ) \frac{5}{2} \int \frac{1}{(x-\frac{1}{2})^2 + (\frac{\sqrt{3}}{2})^2} \, d(x-\frac{1}{2}) = \frac{5}{2} \cdot \frac{1}{\sqrt{3}/2} \arctan\left(\frac{x-1/2}{\sqrt{3}/2}\right) = \frac{5}{\sqrt{3}} \arctan\left(\frac{2x-1}{\sqrt{3}}\right) 25∫(x−21)2+(23)21d(x−21)=25⋅3/21arctan(3/2x−1/2)=35arctan(32x−1)
合并结果:
∫ x 2 + 2 x − 1 ( x − 1 ) ( x 2 − x + 1 ) d x = 2 ln ∣ x − 1 ∣ − 1 2 ln ( x 2 − x + 1 ) + 5 3 arctan ( 2 x − 1 3 ) + C \int \frac{x^2+2x-1}{(x-1)(x^2-x+1)} \, dx = 2\ln|x-1| - \frac{1}{2}\ln(x^2-x+1) + \frac{5}{\sqrt{3}}\arctan\left(\frac{2x-1}{\sqrt{3}}\right) + C ∫(x−1)(x2−x+1)x2+2x−1dx=2ln∣x−1∣−21ln(x2−x+1)+35arctan(32x−1)+C